4) Doğru Dinlemenin İlkeleri

5) Sağlıklı İletişim
7) Aile İçi Kurallar

AİLE İÇİ KURALLARIN BELİRLENMESİ

Hepimiz, anlaşmak ve önemsenmek için yaşıyoruz. Hangi ilişki "önemli olmadığımız" türünde bir mesaj veriyorsa, o ilişkiden sıkıntı duyuyoruz. Çocuklar, "Aman baba yaptıkların da neymiş! Ne olacak, bütün anne-babalar zaten çocuklarını bir ev sahibi yapıyorlar, yediriyorlar, içiriyorlar, sen de yaptıklarını bu kadar önemseme!" derlerse, biz kendimizi kötü hissederiz. Onun için hepimizin genel amacı anlaşmak ve önemsenmektir. Esas olarak sözlerle kelimelerle anlaşıyormuş gibi görünsek de, iletişim kurmamıza yardımcı olan üç temel özellik vardır: Kelimeler, ses tonu, beden dili.

Biz bazı duygu ve düşüncelerimizi iletmek için bazı sözler söylüyoruz. Duygu ve düşüncelerimizi iletmek için söylediğimiz kelimelerin yetmediğini, anlaşılmadığını hissettiğimizde ne yapıyoruz? Birkaç kelime daha ekliyoruz veya bir kaç kelime çıkartıyoruz. "Bana bir bardak su ver!" diyoruz. Su gelmiyorsa, "Çok susadım, bir bardak su ver, dedim!" diyoruz. Bir kelime daha ekliyoruz veya çıkarıyoruz. Ama bununla beraber, kendi duygumuzu ve düşüncemizi ilettiğimiz cümle anlaşılsın diye nelerde değişiklik yapıyoruz? Ses tonumuzda ve beden dilimizde değişiklik yapıyoruz. 

Su gelmezse sesimizin tonu daha da yükseliyor, veya bedenimizle konuşmaya başlıyoruz. "Bir su istedim senden, onu bile getirmeyecek misin oğlum, kızım!" diyoruz ve bedenimizle konuşmaya başlıyoruz. Gözlerimiz açılıyor, kızıyoruz, yumruklarımızı sıkıyoruz.

İşte biz iletişim kurarken bu üç özelliği kullanıyoruz. Bu özellikleri acaba hangi ağırlıkta kullanıyoruz? Hangi tür mesajları daha çok veriyoruz? İletişimimizde en çok ne tür mesajlar var? Kelimeler mi, ses tonumuz mu, beden dilimiz mi daha etkili? Kelimeleri mi daha etkili görüyoruz? Bir tek "git" kelimesiyle ses tonunu değiştirirsek, beden dilini değiştirirsek çok farklı mesajlar verebiliriz. "Git!" deriz, çekil git anlamına gelir; "Git" deriz, gidebilirsin anlamına gelir; "Git" deriz, ne olur gitme anlamına gelir.

Bu örneğe bakarak, hala kelimeler mi çok önemli dersiniz yoksa; ses tonu, beden dili ya da söyleyiş biçimimiz mi çok önem taşıyor?

Yapılan araştırmalarda, beden dilinin konuşmamızdaki ve iletişimimizdeki değeri 0, ses tonunun  olduğu belirlenmiştir.

Kelimelerimizi çok güzel seçmeliyiz ve söylerken de nasıl söylediğimize çok dikkat etmeliyiz.
Bir yabancı ile karşılaştığımızda eğer o dili bilmiyorsak nasıl anlaşıyoruz? Amacımız anlaşmak olduğuna göre işaretlerle anlaşmaya başlıyoruz. Bir iletişim içerisinde esas olarak, dikkat etmemiz gereken şey kendi duruşumuz, yüzümüzdeki ifademiz ve söyleşimizdeki ses tonumuz. Bunları eğer başarılı bir şekilde kontrol edebiliyorsak, iletişim dersini geçtik demektir.

Yüzümüzdeki sevecenlik, ses tonumuzdaki neşe ve güven ifadesi çocuğumuza eğer ulaşıyorsa, işler iyi gidiyor denebilir.
İşte biz duygu ve düşüncelerimizi bu üç şey (yani kelime, ses tonu ve beden dili) aracılığıyla bir mesaj şeklinde alıcıya iletiyoruz. Bu kişi çocuk olabilir, bu eş olabilir... Alıcıya mesajlarımızı iletirken bu mesajların birbirimize gidiş gelişleri ile birlikte iyi bir iletişim içinde miyiz, değil miyiz? Bu soruların cevapları ortaya çıkmaya başlıyor.

"Bu gün derslerin nasıl geçti? Yeni bir şeyler öğrendin mi?" diye mesaj gönderiyorsunuz; çocuğunuzdan da "Bıktım okul konusundan, boş ver! Ben şimdi ne yiyeceğim?" gibi mesaj geliyorsa, iletişim düz bir hatta gerçekleşmiyor demektir.

Mesajlarımız dalgalanmaya başlayınca "engelli iletişim" ortaya çıkmaya başlıyor. Ben "ak" diyorum, o "kara" diyor; ben "Ben geç kalıyorsun evladım, hadi hazırlan." diyorum; "Her şeyime de sen niye karışıyorsun?" diyor. "Yemeğe gelsen artık yemek vakti." diyorum, "Sen aç kalmış olabilirsin.";" Benim hiç açlıkla ilgim yok!" diyor. Benim söylediğim ve onu davet ettiğim yer başka, anlaşmak istediğim konu başka, onun verdiği cevap başka. İşte böyle engelli iletişimler aile içinde yoğunlaşmaya başlıyorsa, bir yerlerde bazı tıkanmalar var demektir.
Özellikle gençlik dönemi, engelli iletişimle bolca karşılaşacağımız bir dönemdir. Yeter ki engelli iletişimi anne-baba olarak kendi aramızda yaşamayalım. Eğer söylediklerimiz yan mesajlarla geri dönüyorsa o zaman ailede işler karışık demektir.

Anne ya da baba çocuğuna bir şey söylediğinde, söylenen şey duvara çarpar gibi geri dönüyorsa "tıkanık iletişim" den söz edebiliriz. "Evladım derslerin nasıl?" diyorsunuz. Pat kapıyı kapatıp gidiyor. Ne ses, ne nefes hiç bir tepki alamıyorsanız, işte o zaman iletişim artık yok. Tıkanık iletişim. Kanallar tıkanmış, mesaj gidip gelmiyor. "Nasılsın oğlum?" Cevap yok. "Acıktın mı kızım?" Cevap yok. Evden çıkıyor. Bir yere gidiyor. "Arkadaşlarınla mı buluşacaksın kızım?" Küt kapı kapandı, ses yok ise; tehlike çanları çalmaya başladı, diyoruz.

"İki şey ruhumuzu karartır:Konuşacakken susmak, susacakken konuşmak."

Umuyoruz ki siz böyle tıkanık noktalarda değilsinizdir. En kötüsü, engelli iletişimler içerisindesinizdir ve oralardan nasıl geri döneceğinizin yollarını araştırıyorsunuzdur.

Bir iletişimin, aile içerisinde tıkanık noktalara gelmesine veya yaklaşmasına sebep olabilecek iletişim türleri üzerinde biraz durmak istiyoruz. Biz anlaşmak için varız. Anlaşmak için de yaptığımız iki temel faaliyet var. Nedir bunlar? Anlaşmak için ne yapıyoruz? Bir konuşuyoruz bir de dinliyoruz. Biraz dinlemeyi unutabiliriz ama konuştuğumuz muhakkak. Konuşmayı seven bir toplumuz; Ebeveynler de öyle. Konuşmak ve dinlemek faaliyetlerini birlikte yaptığımızda anlaşmış olacağız.

Her konuşma ve her dinleme doğru bir iletişime yol açıyor mu? Açmıyor. Öyle konuşmalar olabilir ki tıkanıklığın sebebidir. Öyle dinlemeler olabilir ki dinleyeceğim diye başlamışsınızdır, ama dinleyen siz değilsinizdir. Dinlerken eğer kelimelerin sözlük anlamları üzerinde duruyorsanız bu dinleme fizyolojik boyutta bir dinlemedir. Yani duyarsınız; "duymak" anlaşmaya yetmez. O söylediği ile o insan neyi anlatmak istiyor? Duymak değildir önemli olan, anlamaktır. "Epeydir görüşemedik; bir araya gelsek ne kadar iyi olur!" diyor bir arkadaş diğerine. Bu arkadaşın söylemek istediği şey, "Seni çok özledim bir arada olursak sevinirim!" Diğerinin söylediği, "Hiç vakit yok. İşte istanbul'da yaşamak böyle. Mümkün değil, annemi bile göremiyorum, nerde kaldı sizleri görebileceğim!" Bu yanlış bir dinlemedir.

Görünüşte Dinleme
Ne tür yanlış dinlemeler yapıyoruz? Oldukça çok çeşitli yanlış dinlememiz var. Bunlardan bir tanesi görünüşte dinleme. Ne yazık ki çocuklarımızın doğumundan itibaren en çok yaptığımız dinleme türü bu "Görünüşte dinleme" dir.
Nasıl bir şey bu görünüşte dinleme. Madem ki bizim iletişimimizin en önemli özelliği bedenimiz ve ses tonumuzmuş, görünüşte dinlediğimiz zaman anlayın ki yaptığınız şey, çocuğunuz konuşurken ya da eşiniz konuşurken "Anlat anlat ben seni dinliyorum." diyerek kendi kafanızdaki ya da elinizdeki işle meşgulseniz siz o insanı sadece duyarsınız ama anlamazsınız. Niçin? Çünkü mesajların önemli bir bölümü beden dilinde veriliyor. Çocuğumuz daha ilkokuldayken, yuvadayken eve geliyor, çantasını atıyor. "Anne bak ne oldu, sana bir şey anlatacağım" diyor. "Ayakkabılarını çıkar, ellerini yıka, gel. Ben mutfaktayım yemek yapıyorum. Sen de anlat!" diyor anne. Çocuk eğer bütün talimatlara uyan bir çocuksa ayakkabılarını çıkarıyor, ellerini yıkıyor, mutfağa geliyor. Annenin sırtı çocuğa dönük; işte onu mu pişirsem, bunu mu yapsam, köfteyi mi koysam, salatayı mı yapsam derken "Anlat anlat ben seni dinliyorum!" diyor. Aynı şey size yapılsa, siz çok önemsediğiniz bir konuyu anlatmak için eşinizi bekleyip eve geldiğinde "Akşam sana ne anlatacağım önemli bir konu var. Çocuğun okulu ile ilgili bir sorun yaşadık bugün." dediğinizde eşiniz gazeteyi alıp "Anlat anlat ben seni dinliyorum!" derse ne hissedersiniz? Konuşuyor musunuz? Lafa başlıyorsunuz, "Seninle bu evin işlerini konuşmak bile mümkün değil!" diyorsunuz. Çünkü biliyorsunuz ki hem gazete hem söz bir arada olmaz. İşte biz bedenimizle ve gözümüzle dinlemiyorsak, görünüşte dinliyoruz. Seçiminiz yemek değil çocuğunuz ise, İletişimden söz edebiliriz. Ama yemeği seçmişseniz, "Çocuğumla uyumlu ve doyumlu bir ilişkim var.", deme şansını kaybediyorsunuz.

İşte yanlış dinlemelerden birincisi, bu görünüşte dinleme, insan hiçbir şey anlatmasa daha iyi. Duvara konuşsan beni daha iyi anlar, dedirten bir dinleme biçimidir. Görünüşte dinleyen ailelerin içerisinde, çocukların bir süre sonra konuşmaktan vazgeçtiklerini görmek mümkündür.

Seçerek dinleme
Bazen eşimizi ya da çocuklarımızı seçerek dinliyoruz. Seçerek dinlerken konunun bizimle ilgili olan bölümünde "psikolojik dinlemeye" geçiyoruz. Konuların içinden bizi ilgilendiren bölümü cımbızla çekip alıyoruz. Konuşan kişi bütününü önemsiyor, konunun bütününü anlatıyor. Siz kendinizle ilgili bölümünü seçiyorsunuz. Bir anlaşmaya varma şansınız yok.

Savunucu dinleme 
Bir başka dinleme türü de "savunucu dinlemedir." Dinlerken, karşıdaki kişinin anlattıklarını kendinizle ilgili bir açık zannederek, konuşmanın içine dalıyorsunuz ve kendinizi savunmaya başlıyorsunuz, savunucu dinleme yapıyorsunuz demektir. Savunucu konuşma modeli çok çabuk çocuklara geçer. En hızlı yer değiştiren bir türdendir. Çocuğa, "Derslerine çalışmadın!" diyemezsiniz. Çocuk garip bir şekilde kendini savunmaya girer. Çünkü o savunma sistemleri içinde büyümüştür. Hem onun da kendini savunması lazımdır. "Ben çok çalıştım ama hocam öyle çok saçma sorular sordu ki !" diye kendini savunmaya başlar. Hiçbir zaman konuların, problemlerin çözümüne yarayacak objektif veriyi elde edemeyiz.

Tuzak kurarak dinleme
"Tuzaklı" dinlemede en temel faktör ebeveynlerin, anne-baba rolüyle, polis, öğretmen, avukat rolünü karıştırmaya başlamasıdır. Anneler kendilerini evin polisi, babalar başöğretmeni gibi hissetmeye başlıyorlar ve çocuklarını acaba neyi yanlış yaptı diye dinliyorlar. Çocuk hiç konuşmasa da "Bugün acaba başına bir şey mi geldi, bugün benim istemediğim bir yere gitti mi, bugün acaba o arkadaşıyla buluştu mu?" diye düşünüyoruz. Bunu da doğrudan sormuyoruz. Çünkü doğrudan sorarsak alacağımız cevaplardan hayır gelmeyecek, o zaman yan yollardan sormaya başlıyoruz.

Tuzaklı dinlemeye başladığımız zaman, karşıdaki insanın doğru olmayan konuşmalarına imkan vermeye başlıyoruz.

Çocuğumuza kurduğumuz tuzaklar daha çok erken yaşlarda başlıyor. Etrafı teftiş etmek için oluyor ve biz yine iyi olmayan bir dinleyici rolüne düşüyoruz. İşte bu dinleme hatalarını kaldırmamız ve eğer varsa kendi ailemiz içersinde sıralamayı yapıp bunların üzerine birer çizgi çizmemiz gerekiyor. Çünkü bu tür dinlemelerden bizim kişileri anlamamız mümkün değil; anlasak kendimizi anlarız. Ama insanın en zor anladığı kişi kendisi olabiliyor. Biz eğer kendimizi anlarız. Ama insanın en zor anladığı kişi kendisi olabiliyor. Biz eğer kendimizi iyi tanımıyorsak bir başka tanıma şansımız yoktur. Hep zannederiz ki herkesi çok iyi tanıyoruz. Bir de kendimize bakıp tanımanın, insanı tanımanın, insanın davranışlarının yerli yerine oturtmanın ne kadar zor olduğunu kendimizde görsek, o leb deyince leblebiyi anlasınlar, gözüne bakıp adam olsunlar dediğimiz çocukları dışarıdan kontrol etmenin de ne kadar zor olduğunu görmek daha kolaylaşır. Dinleme hatasını yapmamız ve sağlıklı dinlememiz demek, çocuklarımızla kuracağımız iletişimde mesajlarımızı iletmemiz daha kolay olduğu bir alanı, boş ve açık bırakmamız demek.

6) Motivasyon Sağlanmasında Ailenin Rolü

Motivasyon, insanın istek ve ihtiyaçlarının farkına varması ve bunları gerçekleştirebilmesi için harekete geçmesidir. 
Motivasyonu olumlu ya da olumsuz etkileyen bazı faktörler vardır. Bunlardan biride ailedir. Aile, farkında olarak ya da olmayarak, gencin motivasyon düzeyini etkiler. Bu etki olumlu yönde olabildiği gibi zaman zaman da olumsuz yönde olabilir. Tabii ki hiçbir anne baba, bu kadar önemli bir dönemde çocuğunun motivasyonunu olumsuz yönde etkilemek istemez. Ancak gencin iyiliği adına yapılan bazı davranışlar ya da söylenen bazı sözler onu olumsuz etkileyebilir; motivasyonunu düşürüp kaygı düzeyini yükseltebilir. Bu da gencin kaygılı, mutsuz ve verimsiz bir hazırlık süreci geçirmesine neden olur. Eminiz ki hiçbir anne baba çocuğuna böyle bir zarar vermek istemez. Tam tersine çocuğuna böylesine önemli bir dönemde olumlu destek olmak, motivasyonunun artmasına yardım etmek ister. Kısaca her anne baba çocuğunun başarısının artmasında kendi payına düşeni en iyi şekilde yerine getirmek ister.

Motivasyonun sağlanmasında ailenin olumlu rol oynayabilmesinin ilk şartı, genci anlamaktır. Ne denli zor bir dönem yaşadığının farkında olmak ve bunu da gence yansıtmak gerekmektedir. Bunun olabilmesinin yolu da aile içinde "olumlu bir iletişim ortamı" kurulması mümkündür. Olumlu bir iletişim ortamının olduğu ailelerde, aile üyeleri zayıf ve güçlü yönleriyle birbirini tanır, olduğu gibi kabul eder, hiçbir koşula bağlı olmaksızın sever ve birbirine güvenir. Böyle bir ortamda yetişen genç, sevildiğini, kendisine güven duyulduğunu, anlaşıldığını bilir bu da ona güç verir.

Aile gencin zorluklarını anlamalı ve bunu ona aktarmalıdır. "Hem okulu, hem dershaneyi birlikte götürmenin zor ve yorucu olduğunu biliyorum ve bu zor dönemde senin yanındayım, benden istediğin desteği vermeye hazırım." şeklinde bir ifade gencin aileye olan güvenini daha da pekiştirecektir. Anlaşıldığının farkına varan genç, yaşadığı zorlukları rahatça ailesiyle paylaşacak, sorumluluklarına da daha sıkı sarılacaktır.

Sorumluluktan bahsetmişken hemen belirtmeliyiz ki üniversite sınavına hazırlanmak sadece gencin sorumluluğudur. Bu sorumluluk ne ailenin ne de özel öğretmenindir. Aile bu sorumluluğu gencin yerine üstlenmemelidir. Gencin eksik olduğu konuları, kapatması gereken açıkları, çalışmadığı dersleri saptamak, hangi derse ne kadar çalışacağını belirlemek ailenin görevi değil, gencin sorumluluğudur. Aile, bu sorumlulukları gencin yerine üstlendiğinde gencin motivasyonu da doğal olarak düşecektir. Bu nedenle aile, bu sorumlulukların gence ait olduğunu bilmelidir. Aileye düşen, sorumluluklarını üstlenen ve yerine getiren gence, istediği desteği sağlamaktır. (Uygun bir çalışma ortamı temin etmek, yaşadığı zorlukları aktardığında birlikte çözüm üretmeye çalışmak... gibi)

Çocuğunun motivasyonunu artırmak isteyen aileler, çocuğunun yapamadıklarını değil yapabildiklerinin üzerinde durmalıdır ki takdir edildiğini desteklendiğini gören çocuk o davranışı daha sık göstersin. Örneğin hafta içinde bir kez oturup ders çalışan çocuğa "Oturup ders bile çalışamıyorsun, ne zaman otursan bir bahaneyle kalkıyorsun, bakalım sınavda ne yapacaksın?" gibi bir ifade kullanmak yerine "Geçen gün kendi başına oturup ders çalışabilmen çok hoşuma gitti, seninle gurur duydum. Belki ilk başta biraz zorlanırsın ama hiç moralini bozma, bunun da üstesinden gelebilirsin." şeklinde bir ifade kullanmak, gencin kendi başına çalışma davranışını sıklaştıracaktır.

Sınavla ilgili olarak, gencin değerini sınavdaki başarısıyla eş tutmak, sonuçlarla ilgili olarak korkutmak, tehdit etmek, "Sen hele bir kazanma, o zaman görüşürüz." ya da "Kazanamazsan arkadaşlarının yüzüne nasıl bakarsın, aile dostlarımızın hepsine rezil oluruz." gibi ifadeler gencin motivasyonunu değil, kaygısını arttırır. Genç ailesinin ve başkalarının gözünde kendisinin değil, sınavdaki başarısının önemli olduğunu düşünür ve sınava gerçek dışı bir anlam yükler. Bu da kaygısını arttırır.

Kaygı, öğrenmenin ve öğrendiğini kullanmanın önündeki en önemli engeldir. Kaygısı artan, sınava olduğundan farklı anlamlar veren öğrenciler için her sınav bir "Kriz" dir. Kendini ispatlaması gereken, değerli olduğunu herkesin görmesi gereken ve mutlaka kazanılması gereken bir savaş. Bu duygularla sınava hazırlanan genç her bir sınavı, hatta her bir çalışma testini, kazanılması gereken bir savaş olarak görecek, yapamadığı her bir soruyu kaybedilmiş bir savaş olarak yorumlayacaktır. Bu da mutsuzluk duygusunu ortaya çıkaracaktır. "Bir soruyu bile çözemiyorum, koskoca bir sınavı nasıl kazanırım" diye umutsuzluğa düşecek belki de çalışmayı bırakacaktır. Oysa sınav gencin gözünde krize değil "fırsata" dönüştürülebilmedir. Üniversite sınavının "amaç" değil, amaçlarına ulaşmasını kolaylaştıracak bir "araç" olduğu bilinmelidir.

Gence, sınavın, amaçlarına ulaşabilmesi için bildiklerini, öğrendiklerini kullanabileceği, amaçlarına ulaşmasını kolaylaştıracak bir "fırsat" olduğu söylenmelidir. Gence düşen de bu fırsatı en iyi şekilde değerlendirmektir. Örneğin dershanedeki deneme sınavlarına "eksiklerin görülüp giderilmesi için fırsat sağladığı" biçiminde bir anlam yüklenmesi, krizi fırsata dönüştürebilecektir. Deneme sınavlarının sonuçlarını yorumlarken de " Bak, kaç tane yanlışın var, bu yanlışlarla nasıl sınav kazanacağını merak ediyorum." veya "Bak yine yanlış yapmışsın, nasıl kapanacak bu açıklar?" demek yerine "Doğru cevapların geçen sınava göre artmış, demek ki bir önceki sınavdaki açıklarını kapatmaya başlamışsın." şeklinde bir ifade kullanmak gencin motivasyonunu arttıracak derslere daha sıkı sarılmasını sağlayacaktır.

Her zaman anne babalar genci tehdit etmeyebilir, bazen de genci olumlu etkilemek düşüncesiyle "Ben sana güveniyorum, sen en iyi bölümlere layıksın, senin kazanamaman gibi bir ihtimal düşünemiyorum bile." gibi ifadeler kullanırlar, bu da gence taşıyabileceğinden fazla yük yükler. Kendisinden ne kadar büyük beklentiler olduğunu gören genç gerçekçi olmayan hedefler belirler ve bu hedefe ulaşmak için tüm gücüyle çabalar. Ancak bir süre sonra, taşıyamayacağı kadar ağır olan bu yükün altında ezilmeye başlar. Yükün ağırlığını hissettikçe öğrenmesi ve öğrendiklerini kullanması zorlaşır, çok çalışmasına rağmen beklediği karşılığı alamaz. Gencin bunları yaşamaması için, aile gençten, verebileceğinden fazlasını beklememelidir.

Hiç kuşkusuz, gençlerin yaşamlarının bu önemli dönemlerinde onlara en iyi şekilde destek olmak her anne babanın isteğidir. Ancak önemli olan, gence "doğru ve onun başarısını arttırabilecek şekilde" destek vermektir. Bunun için de sınavın asla bir dönüm noktası olmadığını ama yaşamdaki amaçlara ulaşmayı kolaylaştıracak bir fırsat olduğunu vurgulamalı ve onlara, sınavdan alacakları sonuca değil, kendilerine değer verdiğimiz mesajını iletebilmeliyiz. Onlara içtenlikle "Sen benim için her şeyden önemli ve değerlisin. Hayatındaki bu önemli dönemde, sana istediğin desteği vermeye hazırım. Senin kendi üzerine düşenleri en iyi şekilde yapacağını biliyorum, ben de üzerime düşenleri yapmaya hazırım." diyebilmeliyiz.

Aile içi kurallar, aile bireylerinin birbirleri ile iletişimini, sorumluluklarını, ailenin tertip ve düzenini kısacası aile içi etkileşimi belirleyen önemli bir konudur. Kurallarla ilgili aile içi çatışmaların nedenlerini araştırdığımızda;

• Koyduğunuz kurallar belirsiz ise,
• Kuralların uygulanmasında siz tutarsız davranıyorsanız,
• Koyduğunuz kurallar tek taraflı ise,
• Koyulan kuralların gerekçelerini belirtmiyorsanız,
• Kurallar uygulanabilir değilse,
• Kuralların ihlali durumunda ihlal eden kişi karşılaşacağı sonuçları önceden bilmiyorsa,
• Kural ihlalinde karşılaşılan sonuçlar adil değilse,

kurallarla ilgili çatışmalar aile içi iletişim problemlerine, sürtüşmelere, düşmanlık ve öfke duygularına, aile fertlerinin kendi dünyasında tek başına yaşamayı (yalnızlığı) tercih etmelerine, yalan söylemeye, güvensizliğe, aile içi yakınlık ve dayanışma duygusunun azalmasına, kısacası mutsuzluklara neden olur.

AİLE İÇİ KURALLARLA İLGİLİ ÇATIŞMA NEDENLERİ:

Kuralların belirsizliği:
Ailede uyulması gereken kuralların açık ve net bir şekilde açıklanmaması durumudur. Örneğin: ''Ev temiz ve düzenli olmalıdır.'' biçimindeki kural belirsiz bir kuraldır. Bu tertip ve düzenin sağlanması konusunda sorumlulukların paylaşımı belirtilmemiştir. Bu kuralın uygulanabilmesi için bu tertip ve düzeni sağlamada annenin görev ve sorumlulukları, çocukların yapması gerekenler, babanın üstleneceği rol tanımlanmalıdır. Bu belirsiz kuralı "herkes kendi odasının düzenli ve temiz olmasını, eşyalarının toplanmasını sağlamakla yükümlüdür." biçiminde açık ve net bir hale getirilebilir.

Bir başka örnek, eve geliş saatleriyle ilgili olarak verilebilir. Belirsiz kural; "Herkes eve zamanında gelmelidir." Bu kuralın açık ve net bir biçimde ifade edilişi şu şekilde olabilir: "Herkes eve kış mevsiminde en geç 19.00, yaz mevsiminde en geç 20.30 da gelmelidir."

Kısacası aile içi kurallar, ailenin anayasasıdır. Bu anayasada yer alan maddeler açık ve net bir biçimde ifade edilmelidir.

Kuralların uygulanması ile ilgili tutarsızlıklar:
Belirlenen kuralların bireyler tarafından farklı algılanması ve yorumlanması tutarsızlıklara neden olur. Bu, özellikle gençlerin neyin doğru, neyin yanlış olduğu konusunda kararsızlık yaşamalarına ve dengesiz bir kişilik geliştirmelerine yol açar. Örneğin: Bir davranış anne tarafından kabul edilemezken baba tarafından kabul ediliyorsa, genç kendi içinde çatışmalar yaşayabilir. Hatta bir davranış bir gün anne ya da baba tarafından yorgun oldukları için kabul görmezken, bir başka gün aynı davranışın kabul görmesi de tutarsızlığa bir örnektir.

Kuralların tek taraflı olması:
Aile içi kuralların, sadece anne-baba ya da sadece çocuğa göre belirlenmesi kuralların kabul edilebilirliğini ve uygulanabilirliğini azaltır. Bu durumda, kuraldan hoşnut olmayan bireyler kendilerine haksızlık edildiğini ve önemsiz olduklarını düşünürler. Bireylerin benlik kavramları zedelenir; kızgınlık, öfke, değersiz olma, düşmanlık, saldırganlık, içe kapanma gibi sonuçlara yol açabilir. 

Kuralların uygulanabilirliğini artırmak, olumsuz sonuçları önleyebilmek kuralların aile içinde yaşayan tüm bireylerin bir araya gelerek birlikte belirlemeleri ile mümkündür. Her bireyin ihtiyacı, yaşadığı dönemin özellikleri, bireylerin farklılıkları dikkate alınmalıdır. Bu, aile içinde karşılıklı anlayış, sevgi ve saygı ilkesinin yaşama geçirilmesi ile daha da kolaylaşacaktır.

Kuralların uygulanabilir olmaması:
Aile içindeki bireylerin gereksinimleri, günün değişen yaşam koşulları dikkate alınmadan konan kurallar kalıplaşmış ve katılaşmış aile yapısının ortaya çıkmasına neden olur. Kalıplaşmış roller ve katı aile yapısında yetişen bireyler, kalıplaşmış benlik yapıları geliştireceklerinden yeni durumlara uyum sağlayabilme becerisini göstermekte güçlük çekeceklerdir. Örneğin: Çocuğun okul çıkışı ve yolda geçireceği süreler hesaplanıp saat kaçta evde olması gerektiğinin belirlenmesi, İstanbul'da yaşayan ve 16-17 yaşında bir genç ve ailesi için gerçekçi değildir. Çünkü İstanbul'un trafik sorunu, bir gencin arkadaş çevresine verdiği önem hiç dikkate alınmamıştır. Kuralların yasaklara, sorumlulukların zorunluluklara dönüştüğü zamanlarda kuralların uygulanma şansı azalır.

Kuralların ihlali durumunda karşılaşacak sonuçların önceden bilinmemesi ve adil olmaması:
Demokratik aile ortamında ortak görüş ve anlayış çerçevesinde belirlenen kuralların, ihlal edilmesi durumunda karşılaşılacak sonuçlar önceden belirlenir. Bu sonuçların (yaptırımların) adil olmasına özen gösterilir. Bu özen gösterilmediği, kuralların ihlal edildiği durumlarda kuralı ihlal edenle yaptırım uygulayacak kişiler kararsızlık yaşarlar. Dolayısıyla ani tepkiler, adil olmayan ceza ve yaptırımlar ortaya çıkar. 

Yine kuralların ihlali durumunda karşılaşılacak sonuçların önceden bilinmemesi kuralların ihlal edilme sıklığını arttırabilir.

Kuralları ihlal eden kim olursa olsun (anne, baba, büyük çocuk, küçük çocuk, erkek çocuk, kız çocuk) aynı yaptırımlarla karşı karşıya kalmalıdır. Kısacası, yaşa ve cinsiyete göre ayrım yapılmamalıdır.

Kuralların nedenlerinin bilinmemesi:
Ailedeki kuralların nedenlerinin bilinmemesi de kurallara olan güveni, bağlılığı azaltacaktır. Her bir kural için yapılacak mantıklı gerekçe ve açıklamalar kuralların benimsenmesini kolaylaştıracaktır. Örneğin: ''Herkes kendi odasının düzen ve temizliğinden sorumludur.'' biçiminde konulan kuralın açıklaması ya da gerekçesi, "Hiç kimse kimsenin hizmetçisi değildir ve evin temiz olabilmesi için herkesin kendi odasını temiz tutmasıyla mümkün olacaktır" biçiminde ifade edilebilir.

Hepimiz, anlaşmak ve önemsenmek için yaşıyoruz. Hangi ilişki "önemli olmadığımız" türünde bir mesaj veriyorsa, o ilişkiden sıkıntı duyuyoruz. Çocuklar, "Aman baba yaptıkların da neymiş! Ne olacak, bütün anne-babalar zaten çocuklarını bir ev sahibi yapıyorlar, yediriyorlar, içiriyorlar, sen de yaptıklarını bu kadar önemseme!" derlerse, biz kendimizi kötü hissederiz. Onun için hepimizin genel amacı anlaşmak ve önemsenmektir. Esas olarak sözlerle kelimelerle anlaşıyormuş gibi görünsek de, iletişim kurmamıza yardımcı olan üç temel özellik vardır: Kelimeler, ses tonu, beden dili.

Biz bazı duygu ve düşüncelerimizi iletmek için bazı sözler söylüyoruz. Duygu ve düşüncelerimizi iletmek için söylediğimiz kelimelerin yetmediğini, anlaşılmadığını hissettiğimizde ne yapıyoruz? Birkaç kelime daha ekliyoruz veya bir kaç kelime çıkartıyoruz. "Bana bir bardak su ver!" diyoruz. Su gelmiyorsa, "Çok susadım, bir bardak su ver, dedim!" diyoruz. Bir kelime daha ekliyoruz veya çıkarıyoruz. Ama bununla beraber, kendi duygumuzu ve düşüncemizi ilettiğimiz cümle anlaşılsın diye nelerde değişiklik yapıyoruz? Ses tonumuzda ve beden dilimizde değişiklik yapıyoruz. 

Su gelmezse sesimizin tonu daha da yükseliyor, veya bedenimizle konuşmaya başlıyoruz. "Bir su istedim senden, onu bile getirmeyecek misin oğlum, kızım!" diyoruz ve bedenimizle konuşmaya başlıyoruz. Gözlerimiz açılıyor, kızıyoruz, yumruklarımızı sıkıyoruz.

İşte biz iletişim kurarken bu üç özelliği kullanıyoruz. Bu özellikleri acaba hangi ağırlıkta kullanıyoruz? Hangi tür mesajları daha çok veriyoruz? İletişimimizde en çok ne tür mesajlar var? Kelimeler mi, ses tonumuz mu, beden dilimiz mi daha etkili? Kelimeleri mi daha etkili görüyoruz? Bir tek "git" kelimesiyle ses tonunu değiştirirsek, beden dilini değiştirirsek çok farklı mesajlar verebiliriz. "Git!" deriz, çekil git anlamına gelir; "Git" deriz, gidebilirsin anlamına gelir; "Git" deriz, ne olur gitme anlamına gelir.

Bu örneğe bakarak, hala kelimeler mi çok önemli dersiniz yoksa; ses tonu, beden dili ya da söyleyiş biçimimiz mi çok önem taşıyor?

Yapılan araştırmalarda, beden dilinin konuşmamızdaki ve iletişimimizdeki değeri 0, ses tonunun  olduğu belirlenmiştir.

Kelimelerimizi çok güzel seçmeliyiz ve söylerken de nasıl söylediğimize çok dikkat etmeliyiz.
Bir yabancı ile karşılaştığımızda eğer o dili bilmiyorsak nasıl anlaşıyoruz? Amacımız anlaşmak olduğuna göre işaretlerle anlaşmaya başlıyoruz. Bir iletişim içerisinde esas olarak, dikkat etmemiz gereken şey kendi duruşumuz, yüzümüzdeki ifademiz ve söyleşimizdeki ses tonumuz. Bunları eğer başarılı bir şekilde kontrol edebiliyorsak, iletişim dersini geçtik demektir.

Yüzümüzdeki sevecenlik, ses tonumuzdaki neşe ve güven ifadesi çocuğumuza eğer ulaşıyorsa, işler iyi gidiyor denebilir.
İşte biz duygu ve düşüncelerimizi bu üç şey (yani kelime, ses tonu ve beden dili) aracılığıyla bir mesaj şeklinde alıcıya iletiyoruz. Bu kişi çocuk olabilir, bu eş olabilir... Alıcıya mesajlarımızı iletirken bu mesajların birbirimize gidiş gelişleri ile birlikte iyi bir iletişim içinde miyiz, değil miyiz? Bu soruların cevapları ortaya çıkmaya başlıyor.

"Bu gün derslerin nasıl geçti? Yeni bir şeyler öğrendin mi?" diye mesaj gönderiyorsunuz; çocuğunuzdan da "Bıktım okul konusundan, boş ver! Ben şimdi ne yiyeceğim?" gibi mesaj geliyorsa, iletişim düz bir hatta gerçekleşmiyor demektir.

Mesajlarımız dalgalanmaya başlayınca "engelli iletişim" ortaya çıkmaya başlıyor. Ben "ak" diyorum, o "kara" diyor; ben "Ben geç kalıyorsun evladım, hadi hazırlan." diyorum; "Her şeyime de sen niye karışıyorsun?" diyor. "Yemeğe gelsen artık yemek vakti." diyorum, "Sen aç kalmış olabilirsin.";" Benim hiç açlıkla ilgim yok!" diyor. Benim söylediğim ve onu davet ettiğim yer başka, anlaşmak istediğim konu başka, onun verdiği cevap başka. İşte böyle engelli iletişimler aile içinde yoğunlaşmaya başlıyorsa, bir yerlerde bazı tıkanmalar var demektir.
Özellikle gençlik dönemi, engelli iletişimle bolca karşılaşacağımız bir dönemdir. Yeter ki engelli iletişimi anne-baba olarak kendi aramızda yaşamayalım. Eğer söylediklerimiz yan mesajlarla geri dönüyorsa o zaman ailede işler karışık demektir.

Anne ya da baba çocuğuna bir şey söylediğinde, söylenen şey duvara çarpar gibi geri dönüyorsa "tıkanık iletişim" den söz edebiliriz. "Evladım derslerin nasıl?" diyorsunuz. Pat kapıyı kapatıp gidiyor. Ne ses, ne nefes hiç bir tepki alamıyorsanız, işte o zaman iletişim artık yok. Tıkanık iletişim. Kanallar tıkanmış, mesaj gidip gelmiyor. "Nasılsın oğlum?" Cevap yok. "Acıktın mı kızım?" Cevap yok. Evden çıkıyor. Bir yere gidiyor. "Arkadaşlarınla mı buluşacaksın kızım?" Küt kapı kapandı, ses yok ise; tehlike çanları çalmaya başladı, diyoruz.

"İki şey ruhumuzu karartır:Konuşacakken susmak, susacakken konuşmak."

Umuyoruz ki siz böyle tıkanık noktalarda değilsinizdir. En kötüsü, engelli iletişimler içerisindesinizdir ve oralardan nasıl geri döneceğinizin yollarını araştırıyorsunuzdur.

Bir iletişimin, aile içerisinde tıkanık noktalara gelmesine veya yaklaşmasına sebep olabilecek iletişim türleri üzerinde biraz durmak istiyoruz. Biz anlaşmak için varız. Anlaşmak için de yaptığımız iki temel faaliyet var. Nedir bunlar? Anlaşmak için ne yapıyoruz? Bir konuşuyoruz bir de dinliyoruz. Biraz dinlemeyi unutabiliriz ama konuştuğumuz muhakkak. Konuşmayı seven bir toplumuz; Ebeveynler de öyle. Konuşmak ve dinlemek faaliyetlerini birlikte yaptığımızda anlaşmış olacağız.

Her konuşma ve her dinleme doğru bir iletişime yol açıyor mu? Açmıyor. Öyle konuşmalar olabilir ki tıkanıklığın sebebidir. Öyle dinlemeler olabilir ki dinleyeceğim diye başlamışsınızdır, ama dinleyen siz değilsinizdir. Dinlerken eğer kelimelerin sözlük anlamları üzerinde duruyorsanız bu dinleme fizyolojik boyutta bir dinlemedir. Yani duyarsınız; "duymak" anlaşmaya yetmez. O söylediği ile o insan neyi anlatmak istiyor? Duymak değildir önemli olan, anlamaktır. "Epeydir görüşemedik; bir araya gelsek ne kadar iyi olur!" diyor bir arkadaş diğerine. Bu arkadaşın söylemek istediği şey, "Seni çok özledim bir arada olursak sevinirim!" Diğerinin söylediği, "Hiç vakit yok. İşte istanbul'da yaşamak böyle. Mümkün değil, annemi bile göremiyorum, nerde kaldı sizleri görebileceğim!" Bu yanlış bir dinlemedir.

Görünüşte Dinleme
Ne tür yanlış dinlemeler yapıyoruz? Oldukça çok çeşitli yanlış dinlememiz var. Bunlardan bir tanesi görünüşte dinleme. Ne yazık ki çocuklarımızın doğumundan itibaren en çok yaptığımız dinleme türü bu "Görünüşte dinleme" dir.
Nasıl bir şey bu görünüşte dinleme. Madem ki bizim iletişimimizin en önemli özelliği bedenimiz ve ses tonumuzmuş, görünüşte dinlediğimiz zaman anlayın ki yaptığınız şey, çocuğunuz konuşurken ya da eşiniz konuşurken "Anlat anlat ben seni dinliyorum." diyerek kendi kafanızdaki ya da elinizdeki işle meşgulseniz siz o insanı sadece duyarsınız ama anlamazsınız. Niçin? Çünkü mesajların önemli bir bölümü beden dilinde veriliyor. Çocuğumuz daha ilkokuldayken, yuvadayken eve geliyor, çantasını atıyor. "Anne bak ne oldu, sana bir şey anlatacağım" diyor. "Ayakkabılarını çıkar, ellerini yıka, gel. Ben mutfaktayım yemek yapıyorum. Sen de anlat!" diyor anne. Çocuk eğer bütün talimatlara uyan bir çocuksa ayakkabılarını çıkarıyor, ellerini yıkıyor, mutfağa geliyor. Annenin sırtı çocuğa dönük; işte onu mu pişirsem, bunu mu yapsam, köfteyi mi koysam, salatayı mı yapsam derken "Anlat anlat ben seni dinliyorum!" diyor. Aynı şey size yapılsa, siz çok önemsediğiniz bir konuyu anlatmak için eşinizi bekleyip eve geldiğinde "Akşam sana ne anlatacağım önemli bir konu var. Çocuğun okulu ile ilgili bir sorun yaşadık bugün." dediğinizde eşiniz gazeteyi alıp "Anlat anlat ben seni dinliyorum!" derse ne hissedersiniz? Konuşuyor musunuz? Lafa başlıyorsunuz, "Seninle bu evin işlerini konuşmak bile mümkün değil!" diyorsunuz. Çünkü biliyorsunuz ki hem gazete hem söz bir arada olmaz. İşte biz bedenimizle ve gözümüzle dinlemiyorsak, görünüşte dinliyoruz. Seçiminiz yemek değil çocuğunuz ise, İletişimden söz edebiliriz. Ama yemeği seçmişseniz, "Çocuğumla uyumlu ve doyumlu bir ilişkim var.", deme şansını kaybediyorsunuz.

İşte yanlış dinlemelerden birincisi, bu görünüşte dinleme, insan hiçbir şey anlatmasa daha iyi. Duvara konuşsan beni daha iyi anlar, dedirten bir dinleme biçimidir. Görünüşte dinleyen ailelerin içerisinde, çocukların bir süre sonra konuşmaktan vazgeçtiklerini görmek mümkündür.

Seçerek dinleme
Bazen eşimizi ya da çocuklarımızı seçerek dinliyoruz. Seçerek dinlerken konunun bizimle ilgili olan bölümünde "psikolojik dinlemeye" geçiyoruz. Konuların içinden bizi ilgilendiren bölümü cımbızla çekip alıyoruz. Konuşan kişi bütününü önemsiyor, konunun bütününü anlatıyor. Siz kendinizle ilgili bölümünü seçiyorsunuz. Bir anlaşmaya varma şansınız yok.

Savunucu dinleme 
Bir başka dinleme türü de "savunucu dinlemedir." Dinlerken, karşıdaki kişinin anlattıklarını kendinizle ilgili bir açık zannederek, konuşmanın içine dalıyorsunuz ve kendinizi savunmaya başlıyorsunuz, savunucu dinleme yapıyorsunuz demektir. Savunucu konuşma modeli çok çabuk çocuklara geçer. En hızlı yer değiştiren bir türdendir. Çocuğa, "Derslerine çalışmadın!" diyemezsiniz. Çocuk garip bir şekilde kendini savunmaya girer. Çünkü o savunma sistemleri içinde büyümüştür. Hem onun da kendini savunması lazımdır. "Ben çok çalıştım ama hocam öyle çok saçma sorular sordu ki !" diye kendini savunmaya başlar. Hiçbir zaman konuların, problemlerin çözümüne yarayacak objektif veriyi elde edemeyiz.

Tuzak kurarak dinleme
"Tuzaklı" dinlemede en temel faktör ebeveynlerin, anne-baba rolüyle, polis, öğretmen, avukat rolünü karıştırmaya başlamasıdır. Anneler kendilerini evin polisi, babalar başöğretmeni gibi hissetmeye başlıyorlar ve çocuklarını acaba neyi yanlış yaptı diye dinliyorlar. Çocuk hiç konuşmasa da "Bugün acaba başına bir şey mi geldi, bugün benim istemediğim bir yere gitti mi, bugün acaba o arkadaşıyla buluştu mu?" diye düşünüyoruz. Bunu da doğrudan sormuyoruz. Çünkü doğrudan sorarsak alacağımız cevaplardan hayır gelmeyecek, o zaman yan yollardan sormaya başlıyoruz.

Tuzaklı dinlemeye başladığımız zaman, karşıdaki insanın doğru olmayan konuşmalarına imkan vermeye başlıyoruz.

Çocuğumuza kurduğumuz tuzaklar daha çok erken yaşlarda başlıyor. Etrafı teftiş etmek için oluyor ve biz yine iyi olmayan bir dinleyici rolüne düşüyoruz. İşte bu dinleme hatalarını kaldırmamız ve eğer varsa kendi ailemiz içersinde sıralamayı yapıp bunların üzerine birer çizgi çizmemiz gerekiyor. Çünkü bu tür dinlemelerden bizim kişileri anlamamız mümkün değil; anlasak kendimizi anlarız. Ama insanın en zor anladığı kişi kendisi olabiliyor. Biz eğer kendimizi anlarız. Ama insanın en zor anladığı kişi kendisi olabiliyor. Biz eğer kendimizi iyi tanımıyorsak bir başka tanıma şansımız yoktur. Hep zannederiz ki herkesi çok iyi tanıyoruz. Bir de kendimize bakıp tanımanın, insanı tanımanın, insanın davranışlarının yerli yerine oturtmanın ne kadar zor olduğunu kendimizde görsek, o leb deyince leblebiyi anlasınlar, gözüne bakıp adam olsunlar dediğimiz çocukları dışarıdan kontrol etmenin de ne kadar zor olduğunu görmek daha kolaylaşır. Dinleme hatasını yapmamız ve sağlıklı dinlememiz demek, çocuklarımızla kuracağımız iletişimde mesajlarımızı iletmemiz daha kolay olduğu bir alanı, boş ve açık bırakmamız demek.

8) Meslek Seçiminde Anne-Babaya Düşen Görev ve Sorumluluklar

Çocuğunuzu tanımalısınız
Çocuğunuzun ilgilerini, yeteneklerini, kişilik özelliklerini, isteklerini, yeterli ve yetersiz olduğu alanları tanımalısınız. Elde ettiğiniz verileri çocuğunuzla da paylaşarak çocuğunuzun kendini tanımasına yardımcı olmalısınız.

Meslekleri önyargısız bir biçimde ele almalı ve tanımalı, çocuğunuzun da bu meslekleri aynı objektiflik içinde tanınmasını sağlamalısınız.
Her mesleğin gerektirdiği kişilik özelliklerini, yeteneklerini, çalışma ortamı ve iş bulma olanaklarını, kazanç durumunu, mesleğin bugünkü durumunu ve geleceğini, öğrenim sırasında okutulacak derslerini araştırmalı ya da çocuğunuzu araştırması yönünde teşvik etmelisiniz.

Çocuğunuzun özellikleri ile mesleklerin özelliklerini objektif olarak karşılaştırmalı ve uygunluğunu araştırmalısınız
Çocuğunuzun özelliklerine uymayan meslekleri seçeneklerinizin arasından çıkarın, diğerlerini ' alternatif ' programlar olarak değerlendirin. Hem size düşen görev ve sorumluluklarınızı en iyi biçimde yerine getirebilmek hem de sağlıklı ve gerçekçi alternatifler oluşturabilmek için çocuğunuzun devam ettiği dershane veya okulun Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Uzmanlarından mutlaka yardım isteyin.

En son kararı çocuğunuza bırakmalısınız
Unutmayın! Seçilecek meslekle bir ömür boyu siz değil, çocuğunuz yaşayacaktır.

 9) Sağlıklı Meslek Seçimini Olumsuz Yönde Etkileyen Faktörler

Evlat şu mesleği seç gerisini düşünme ..!
Her mesleğin revaçta olduğu bir dönem vardır. Bazı meslekler toplumdaki yanlış inanış gereği mezuniyetten hemen sonra rahat iş bulunacak mesleklermiş gibi algılanır. Bu algılama ilgili mesleklerin gelecek garantisi sunduğu, yüksek gelir sağladığı, saygınlık ve prestij kazandıracağı inancı ile ortaya çıkmaktadır. Mesleğin sadece bu boyutu düşünülerek yapılan bir seçim ne yazık ki üzücü sonuçlar doğurabilmekte, bireysel özelliklerin göz ardı edilmesine, mesleklerin yeterince tanınmamasına ya da mesleklere önyargıyla yaklaşılmasına neden olmaktadır. Hatta genç-aile arasında çıkan meslek seçimi ile ilgili anlaşmazlıkların temelinde de bu yatmaktadır.

Evlat ben çok uğraştım mimar olamadım bari sen ol..!
Geçmişte ulaşmak istediğimiz, gerçekleşmesini isteyip bir türlü beceremediğimiz ve ulaşamadığımız bazı ideallerimiz vardır. Çeşitli nedenlerle gerçekleşmeyen bu ideallerimiz bizim ideallerimiz olmaktan çıkmış, çocuklarımızın ideali olacağına dair yönlendirmeler başlamıştır. Okumayı çok istediği halde olanaksızlıklar nedeniyle yükseköğrenim göremeyen yetişkin, çocuğunun iyi bir fakülteyi kazanmasını ister. 'İyi bir fakülteyi kazanması' istenmekle kalmaz yine yetişkinin kafasındaki bir bölümün kazanılması da güçlü bir tercih olarak öne çıkar. Bu durum her iki taraf içinde sıkıntılara neden olur. Aslında bir anne-babanın, çocuğunun 'iyi bir üniversitenin (kendine göre) iyi bir bölümünü' kazanmasını istemesi en doğal hakkıdır. Anne-baba tüm bunları kuşkusuz iyi niyeti nedeniyle istemektedir. Ancak bu doğal hak ve iyi niyet çabaları, gencin isteklerini gözardı etme, ilgi ve yeteneklerini dikkate almama, tercihlerini zorlama anlayışı ile karıştırılmamalıdır.

Komşunun çocuğu diş hekimliğini kazandı senin ondan neyin eksik..!
Üniversiteye hazırlanan gençlerin en sıkıntılı duyguları kıyaslamalarda yaşadıklarını ifade edebiliriz. 'Başkasının çocuğu o bölümü kazandığı için', 'kardeşinin o üniversitede okuyor olması nedeniyle' vb. gerekçelerle meslek tercihlerinin belirlenmesi sağlıklı ve gerçekçi değildir. Bu, sınava girecek birey için çok önemli handikaplar oluşturur.

10) Mesleki Gelişim sürecinde Ailenin Rolü

MESLEKİ GELİŞİM BİR ETKİLEŞİM SÜRECİDİR.
Mesleki gelişim bir etkileşim sürecidir. Bu süreç, bireyin kendi hakkında bildikleri ve düşündükleri, bireysel (yetenek, ilgi, kişilik, fiziksel) özellikler, ailenin sosyo-ekonomik ve kültürel yapısı, ailenin ve çevrenin mesleki değerleri, gencin duygusal gelişimi, okul deneyimleri bu süreci etkileyen ve aynı zamanda belirleyen faktörlerdir.

Genç; yukarıda sözü edilen faktörlerin özelliklerine göre belli güdüler, amaçlar, değerler, benlik algısı, tutum ve ilgiler geliştirir.

Meslek seçimi döneminde, bir yanda gencin etkileşimler sonucu kazandığı özellikleri, yetenek ve becerileri; diğer yanda gencin veya ailenin beklentileri zaman zaman çelişkilere, kararsızlıklara, anlaşmazlıklara, yanlış veya önyargılı seçimlere ve hatta kaygıya neden olabilmektedir. Sağlıklı ve gerçekçi bir seçimin yapılabilmesi için ailenin ve gencin ortaklaşa bir çaba harcaması kaçınılmazdır.

Hepimiz, anlaşmak ve önemsenmek için yaşıyoruz. Hangi ilişki "önemli olmadığımız" türünde bir mesaj veriyorsa, o ilişkiden sıkıntı duyuyoruz. Çocuklar, "Aman baba yaptıkların da neymiş! Ne olacak, bütün anne-babalar zaten çocuklarını bir ev sahibi yapıyorlar, yediriyorlar, içiriyorlar, sen de yaptıklarını bu kadar önemseme!" derlerse, biz kendimizi kötü hissederiz. Onun için hepimizin genel amacı anlaşmak ve önemsenmektir. Esas olarak sözlerle kelimelerle anlaşıyormuş gibi görünsek de, iletişim kurmamıza yardımcı olan üç temel özellik vardır: Kelimeler, ses tonu, beden dili.

Biz bazı duygu ve düşüncelerimizi iletmek için bazı sözler söylüyoruz. Duygu ve düşüncelerimizi iletmek için söylediğimiz kelimelerin yetmediğini, anlaşılmadığını hissettiğimizde ne yapıyoruz? Birkaç kelime daha ekliyoruz veya bir kaç kelime çıkartıyoruz. "Bana bir bardak su ver!" diyoruz. Su gelmiyorsa, "Çok susadım, bir bardak su ver, dedim!" diyoruz. Bir kelime daha ekliyoruz veya çıkarıyoruz. Ama bununla beraber, kendi duygumuzu ve düşüncemizi ilettiğimiz cümle anlaşılsın diye nelerde değişiklik yapıyoruz? Ses tonumuzda ve beden dilimizde değişiklik yapıyoruz. 

Su gelmezse sesimizin tonu daha da yükseliyor, veya bedenimizle konuşmaya başlıyoruz. "Bir su istedim senden, onu bile getirmeyecek misin oğlum, kızım!" diyoruz ve bedenimizle konuşmaya başlıyoruz. Gözlerimiz açılıyor, kızıyoruz, yumruklarımızı sıkıyoruz.

İşte biz iletişim kurarken bu üç özelliği kullanıyoruz. Bu özellikleri acaba hangi ağırlıkta kullanıyoruz? Hangi tür mesajları daha çok veriyoruz? İletişimimizde en çok ne tür mesajlar var? Kelimeler mi, ses tonumuz mu, beden dilimiz mi daha etkili? Kelimeleri mi daha etkili görüyoruz? Bir tek "git" kelimesiyle ses tonunu değiştirirsek, beden dilini değiştirirsek çok farklı mesajlar verebiliriz. "Git!" deriz, çekil git anlamına gelir; "Git" deriz, gidebilirsin anlamına gelir; "Git" deriz, ne olur gitme anlamına gelir.

Bu örneğe bakarak, hala kelimeler mi çok önemli dersiniz yoksa; ses tonu, beden dili ya da söyleyiş biçimimiz mi çok önem taşıyor?

Yapılan araştırmalarda, beden dilinin konuşmamızdaki ve iletişimimizdeki değeri 0, ses tonunun  olduğu belirlenmiştir.

Kelimelerimizi çok güzel seçmeliyiz ve söylerken de nasıl söylediğimize çok dikkat etmeliyiz.
Bir yabancı ile karşılaştığımızda eğer o dili bilmiyorsak nasıl anlaşıyoruz? Amacımız anlaşmak olduğuna göre işaretlerle anlaşmaya başlıyoruz. Bir iletişim içerisinde esas olarak, dikkat etmemiz gereken şey kendi duruşumuz, yüzümüzdeki ifademiz ve söyleşimizdeki ses tonumuz. Bunları eğer başarılı bir şekilde kontrol edebiliyorsak, iletişim dersini geçtik demektir.

Yüzümüzdeki sevecenlik, ses tonumuzdaki neşe ve güven ifadesi çocuğumuza eğer ulaşıyorsa, işler iyi gidiyor denebilir.
İşte biz duygu ve düşüncelerimizi bu üç şey (yani kelime, ses tonu ve beden dili) aracılığıyla bir mesaj şeklinde alıcıya iletiyoruz. Bu kişi çocuk olabilir, bu eş olabilir... Alıcıya mesajlarımızı iletirken bu mesajların birbirimize gidiş gelişleri ile birlikte iyi bir iletişim içinde miyiz, değil miyiz? Bu soruların cevapları ortaya çıkmaya başlıyor.

"Bu gün derslerin nasıl geçti? Yeni bir şeyler öğrendin mi?" diye mesaj gönderiyorsunuz; çocuğunuzdan da "Bıktım okul konusundan, boş ver! Ben şimdi ne yiyeceğim?" gibi mesaj geliyorsa, iletişim düz bir hatta gerçekleşmiyor demektir.

Mesajlarımız dalgalanmaya başlayınca "engelli iletişim" ortaya çıkmaya başlıyor. Ben "ak" diyorum, o "kara" diyor; ben "Ben geç kalıyorsun evladım, hadi hazırlan." diyorum; "Her şeyime de sen niye karışıyorsun?" diyor. "Yemeğe gelsen artık yemek vakti." diyorum, "Sen aç kalmış olabilirsin.";" Benim hiç açlıkla ilgim yok!" diyor. Benim söylediğim ve onu davet ettiğim yer başka, anlaşmak istediğim konu başka, onun verdiği cevap başka. İşte böyle engelli iletişimler aile içinde yoğunlaşmaya başlıyorsa, bir yerlerde bazı tıkanmalar var demektir.
Özellikle gençlik dönemi, engelli iletişimle bolca karşılaşacağımız bir dönemdir. Yeter ki engelli iletişimi anne-baba olarak kendi aramızda yaşamayalım. Eğer söylediklerimiz yan mesajlarla geri dönüyorsa o zaman ailede işler karışık demektir.

Anne ya da baba çocuğuna bir şey söylediğinde, söylenen şey duvara çarpar gibi geri dönüyorsa "tıkanık iletişim" den söz edebiliriz. "Evladım derslerin nasıl?" diyorsunuz. Pat kapıyı kapatıp gidiyor. Ne ses, ne nefes hiç bir tepki alamıyorsanız, işte o zaman iletişim artık yok. Tıkanık iletişim. Kanallar tıkanmış, mesaj gidip gelmiyor. "Nasılsın oğlum?" Cevap yok. "Acıktın mı kızım?" Cevap yok. Evden çıkıyor. Bir yere gidiyor. "Arkadaşlarınla mı buluşacaksın kızım?" Küt kapı kapandı, ses yok ise; tehlike çanları çalmaya başladı, diyoruz.

"İki şey ruhumuzu karartır:Konuşacakken susmak, susacakken konuşmak."

Umuyoruz ki siz böyle tıkanık noktalarda değilsinizdir. En kötüsü, engelli iletişimler içerisindesinizdir ve oralardan nasıl geri döneceğinizin yollarını araştırıyorsunuzdur.

Bir iletişimin, aile içerisinde tıkanık noktalara gelmesine veya yaklaşmasına sebep olabilecek iletişim türleri üzerinde biraz durmak istiyoruz. Biz anlaşmak için varız. Anlaşmak için de yaptığımız iki temel faaliyet var. Nedir bunlar? Anlaşmak için ne yapıyoruz? Bir konuşuyoruz bir de dinliyoruz. Biraz dinlemeyi unutabiliriz ama konuştuğumuz muhakkak. Konuşmayı seven bir toplumuz; Ebeveynler de öyle. Konuşmak ve dinlemek faaliyetlerini birlikte yaptığımızda anlaşmış olacağız.

Her konuşma ve her dinleme doğru bir iletişime yol açıyor mu? Açmıyor. Öyle konuşmalar olabilir ki tıkanıklığın sebebidir. Öyle dinlemeler olabilir ki dinleyeceğim diye başlamışsınızdır, ama dinleyen siz değilsinizdir. Dinlerken eğer kelimelerin sözlük anlamları üzerinde duruyorsanız bu dinleme fizyolojik boyutta bir dinlemedir. Yani duyarsınız; "duymak" anlaşmaya yetmez. O söylediği ile o insan neyi anlatmak istiyor? Duymak değildir önemli olan, anlamaktır. "Epeydir görüşemedik; bir araya gelsek ne kadar iyi olur!" diyor bir arkadaş diğerine. Bu arkadaşın söylemek istediği şey, "Seni çok özledim bir arada olursak sevinirim!" Diğerinin söylediği, "Hiç vakit yok. İşte istanbul'da yaşamak böyle. Mümkün değil, annemi bile göremiyorum, nerde kaldı sizleri görebileceğim!" Bu yanlış bir dinlemedir.

Görünüşte Dinleme
Ne tür yanlış dinlemeler yapıyoruz? Oldukça çok çeşitli yanlış dinlememiz var. Bunlardan bir tanesi görünüşte dinleme. Ne yazık ki çocuklarımızın doğumundan itibaren en çok yaptığımız dinleme türü bu "Görünüşte dinleme" dir.
Nasıl bir şey bu görünüşte dinleme. Madem ki bizim iletişimimizin en önemli özelliği bedenimiz ve ses tonumuzmuş, görünüşte dinlediğimiz zaman anlayın ki yaptığınız şey, çocuğunuz konuşurken ya da eşiniz konuşurken "Anlat anlat ben seni dinliyorum." diyerek kendi kafanızdaki ya da elinizdeki işle meşgulseniz siz o insanı sadece duyarsınız ama anlamazsınız. Niçin? Çünkü mesajların önemli bir bölümü beden dilinde veriliyor. Çocuğumuz daha ilkokuldayken, yuvadayken eve geliyor, çantasını atıyor. "Anne bak ne oldu, sana bir şey anlatacağım" diyor. "Ayakkabılarını çıkar, ellerini yıka, gel. Ben mutfaktayım yemek yapıyorum. Sen de anlat!" diyor anne. Çocuk eğer bütün talimatlara uyan bir çocuksa ayakkabılarını çıkarıyor, ellerini yıkıyor, mutfağa geliyor. Annenin sırtı çocuğa dönük; işte onu mu pişirsem, bunu mu yapsam, köfteyi mi koysam, salatayı mı yapsam derken "Anlat anlat ben seni dinliyorum!" diyor. Aynı şey size yapılsa, siz çok önemsediğiniz bir konuyu anlatmak için eşinizi bekleyip eve geldiğinde "Akşam sana ne anlatacağım önemli bir konu var. Çocuğun okulu ile ilgili bir sorun yaşadık bugün." dediğinizde eşiniz gazeteyi alıp "Anlat anlat ben seni dinliyorum!" derse ne hissedersiniz? Konuşuyor musunuz? Lafa başlıyorsunuz, "Seninle bu evin işlerini konuşmak bile mümkün değil!" diyorsunuz. Çünkü biliyorsunuz ki hem gazete hem söz bir arada olmaz. İşte biz bedenimizle ve gözümüzle dinlemiyorsak, görünüşte dinliyoruz. Seçiminiz yemek değil çocuğunuz ise, İletişimden söz edebiliriz. Ama yemeği seçmişseniz, "Çocuğumla uyumlu ve doyumlu bir ilişkim var.", deme şansını kaybediyorsunuz.

İşte yanlış dinlemelerden birincisi, bu görünüşte dinleme, insan hiçbir şey anlatmasa daha iyi. Duvara konuşsan beni daha iyi anlar, dedirten bir dinleme biçimidir. Görünüşte dinleyen ailelerin içerisinde, çocukların bir süre sonra konuşmaktan vazgeçtiklerini görmek mümkündür.

Seçerek dinleme
Bazen eşimizi ya da çocuklarımızı seçerek dinliyoruz. Seçerek dinlerken konunun bizimle ilgili olan bölümünde "psikolojik dinlemeye" geçiyoruz. Konuların içinden bizi ilgilendiren bölümü cımbızla çekip alıyoruz. Konuşan kişi bütününü önemsiyor, konunun bütününü anlatıyor. Siz kendinizle ilgili bölümünü seçiyorsunuz. Bir anlaşmaya varma şansınız yok.

Savunucu dinleme 
Bir başka dinleme türü de "savunucu dinlemedir." Dinlerken, karşıdaki kişinin anlattıklarını kendinizle ilgili bir açık zannederek, konuşmanın içine dalıyorsunuz ve kendinizi savunmaya başlıyorsunuz, savunucu dinleme yapıyorsunuz demektir. Savunucu konuşma modeli çok çabuk çocuklara geçer. En hızlı yer değiştiren bir türdendir. Çocuğa, "Derslerine çalışmadın!" diyemezsiniz. Çocuk garip bir şekilde kendini savunmaya girer. Çünkü o savunma sistemleri içinde büyümüştür. Hem onun da kendini savunması lazımdır. "Ben çok çalıştım ama hocam öyle çok saçma sorular sordu ki !" diye kendini savunmaya başlar. Hiçbir zaman konuların, problemlerin çözümüne yarayacak objektif veriyi elde edemeyiz.

Tuzak kurarak dinleme
"Tuzaklı" dinlemede en temel faktör ebeveynlerin, anne-baba rolüyle, polis, öğretmen, avukat rolünü karıştırmaya başlamasıdır. Anneler kendilerini evin polisi, babalar başöğretmeni gibi hissetmeye başlıyorlar ve çocuklarını acaba neyi yanlış yaptı diye dinliyorlar. Çocuk hiç konuşmasa da "Bugün acaba başına bir şey mi geldi, bugün benim istemediğim bir yere gitti mi, bugün acaba o arkadaşıyla buluştu mu?" diye düşünüyoruz. Bunu da doğrudan sormuyoruz. Çünkü doğrudan sorarsak alacağımız cevaplardan hayır gelmeyecek, o zaman yan yollardan sormaya başlıyoruz.

Tuzaklı dinlemeye başladığımız zaman, karşıdaki insanın doğru olmayan konuşmalarına imkan vermeye başlıyoruz.

Çocuğumuza kurduğumuz tuzaklar daha çok erken yaşlarda başlıyor. Etrafı teftiş etmek için oluyor ve biz yine iyi olmayan bir dinleyici rolüne düşüyoruz. İşte bu dinleme hatalarını kaldırmamız ve eğer varsa kendi ailemiz içersinde sıralamayı yapıp bunların üzerine birer çizgi çizmemiz gerekiyor. Çünkü bu tür dinlemelerden bizim kişileri anlamamız mümkün değil; anlasak kendimizi anlarız. Ama insanın en zor anladığı kişi kendisi olabiliyor. Biz eğer kendimizi anlarız. Ama insanın en zor anladığı kişi kendisi olabiliyor. Biz eğer kendimizi iyi tanımıyorsak bir başka tanıma şansımız yoktur. Hep zannederiz ki herkesi çok iyi tanıyoruz. Bir de kendimize bakıp tanımanın, insanı tanımanın, insanın davranışlarının yerli yerine oturtmanın ne kadar zor olduğunu kendimizde görsek, o leb deyince leblebiyi anlasınlar, gözüne bakıp adam olsunlar dediğimiz çocukları dışarıdan kontrol etmenin de ne kadar zor olduğunu görmek daha kolaylaşır. Dinleme hatasını yapmamız ve sağlıklı dinlememiz demek, çocuklarımızla kuracağımız iletişimde mesajlarımızı iletmemiz daha kolay olduğu bir alanı, boş ve açık bırakmamız demek.